Noxçiyn mott (örs. Чеченский язык) — vayniexan miettaniyn yuq̇a boġu mott a, noxçiyn q̇oman mott.

Noxçiyn mott bärƶina bu Noxçiyn Riespublikieẋ, Ġalġayҫoẋ, Dieġastanan Xasi-Evlan khoştieẋ a Babayürtan khoştieẋ a Kizilyürtan khoştieẋ a, Gürƶiyҫönan Axmietan municipalitietieẋ a. 2010 şaraẋ lararca Rossieẋ 1,354,705 adamo büycuş bu i mott.

Rossieẋ noxçiyn mott bärƶina xilarca pxöalġa miettieẋ bu (örsiyn, ingalsan, ġiezaloyn a, niemcoyn a miettaniyn thäẋa). Noxçiyçönan (örsiyn mattaca niyssa) oficial'ni mott a, qin Dieġastanan litieraturan miettaniex cẋa mott a bu iza. Jilmanҫaşna xietarieẋ, noxҫiyn yozanan istori şien oramaşkaẋ duqa gienara sẋayoġuş yu. Qo-diə ezar şo ẋalxa däxnaҫuxurritaş, urartaş olҫu q̇ämniyn yoza tüduş, jilmanҫaşa paydaöcu hincalierҫu vayniexan miettaniex a. Şiraҫu urartiyn, hincalierҫu noxҫiyn miettanaşkaẋ cẋänayoġuş alssam miettigaş karayo. Üş yu lieksikieẋ, morfologieẋ, sintaksisieẋ, doşqollaran kiepaşkaẋ. Ocu a, qibolҫu a istoriҫieski xaamaşna thie a tievƶaş, dünienaẋ a şayn ċierş ievzaş bolҫu jilmanҫaşa bilgaldäqqina: noxҫiy, ġalġay, bacoy şiex sẋabievlla dolu şira q̇am Urartu paҫẋalqierҫu q̇ämniyn mattaca şien mott cẋänaboġuş xilar. Cu thie a döġna urartiyn klinopisə noxҫiyn a şira yoza laralo, boxu jilmanҫaşa.

Noxҫiyn yoza zamanan yoxalla xiycaluş sẋadieana. Istoriҫieski a, idieologiҫieski a ẋielaşka ẋäƶƶina yoza ġielluş a, dovş a xienaş yäxkina. Amma qieҫu grafiҫieski bux thiex yuxa qollaluş xilla noxҫiyn yoza. Iştta jilmanҫaşa bilgaldäqqina cẋäna xienaẋ şiraҫu noxҫaşa griekiyn a, cul thäẋa ermaloyn a grafikica dolu yoza lieliyna xilla. Tq̇a hincaҫul XI-XII bjieşo ẋalxa Noxҫiyҫoẋ gürƶiyҫünca doġuş dolu yoza liella xilar а ҫ̇aġdo jilmanҫaşa. XV-XVI bjieşieraşkaẋ Noxҫiyҫu busalban dinca cẋäna järbiyn yoza dieəna. Noxҫiyҫoẋ ẋüƶarş yaxka yoliyna. Ẋüƶarşkaẋ jamoş xilla järbiyn yoza a, busalban din a. Thäẋo järbiyn yozanax paydaöcuş noxҫiyn abat qöllina, noxҫiyn mattaẋ ƶaynaş a, qibolu dieşaran ġirsaş a araxiecna.